वाङ्मयचौर्य | साहित्यिक चोरी | Plagiarism
जरा अशी कल्पना करा की आपण एखाद्या नवीन
विषयावर आपले मौलिक विचार अतिशय नाविन्यपूर्णपणे लिहून ते ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मवर
प्रकाशित केलेले आहेत. पुन्हा एकदा अशी कल्पना करा की काही दिवसानंतर एका ऑनलाइन
प्लॅटफॉर्मवर आपल्या या लेखाचा काही भाग कोणीतरी त्यांच्या लेखात वापरला आहे किंवा आपला
संपूर्ण लेख त्यांनी त्यांच्या नावाने प्रकाशित केला आहे, तेही तुम्हाला श्रेय न देता! आता विचार करा
तुम्हाला कसे वाटेल? यास वाङ्मयचौर्य / साहित्यिक
चोरी (Plagiarism) असे म्हणतात.
आता ही साहित्यिक चोरी की श्रेय चौर्य? सोप्या भाषेत सांगायचे तर साहित्यिक चोरी
म्हणजे 'बौद्धिक मालमत्तेची' चोरी, ज्यामध्ये
केवळ मूळ लेख किंवा कल्पना कॉपी करणे नाही तर मूळ कल्पना किंवा संकल्पना चोरणे
देखील समाविष्ट आहे. भारतात जरी साहित्यिक चोरीसाठी कोणत्याही शिक्षेची तरतूद नसली, तरी संशोधक म्हणून आपणास त्याची मोठी किंमत
चुकवावी लागू शकते. हे नैतिकदृष्ट्या अत्यंत चुकीचे आहे आणि त्यामुळे अनेक संशोधक आणि
मार्गदर्शकांची प्रतिष्ठा आणि विश्वासार्हता कलंकित झालेली आहे.
विद्यापीठ अनुदान आयोगाने (UGC) विद्यावाचस्पती (Ph.D.) प्रबंधातील साहित्यिक चोरी रोखण्यासाठी नवीन
नियम लागू केलेले आहेत. UGC कडून मार्च 2018 मध्ये मानव संसाधन विकास
मंत्रालयाच्या मंजुरीनंतर हे नियम लागू करण्यात आले आहेत. या नियमावलीत साहित्यिक चोरीची
विविध स्तरांमध्ये विभागणी करून त्यानुसार शिक्षेची तरतूद करण्यात आलेली आहे.
साहित्यिक चोरी चार स्तरांमध्ये विभागली गेली
आहे स्तर 0, स्तर 1, स्तर 2 आणि स्तर 3.
स्तर 0 मध्ये 10 टक्क्यांपर्यंत समानता किंवा किंचित समानता आढळल्यास, ती पातळी 0 श्रेणीमध्ये ठेवली जाते. यासाठी
कोणत्याही प्रकारच्या दंडाची तरतूद नाही.
स्तर 1 मध्ये 10 टक्के ते 40 टक्के दरम्यान समानता आढळल्यास संशोधकास निर्धारित
वेळेत 6 महिन्यांच्या आत सुधारित हस्तलिखित सादर करण्यास सांगितले जाते. पदवी
मिळाली असेल तर हस्तलिखित मागे घेण्यास सांगितले जाईल
स्तर 2 मध्ये 40 टक्के ते 60 टक्के दरम्यानस मानता आढळल्यास संशोधकास एका वर्षासाठी सुधारित हस्तलिखित सादर करण्यास सांगितले जाते. पदवी मिळाली असेल तर हस्तलिखित मागे घ्यावे लागेल, एक वर्षाची वेतनवाढ मिळणार नाही, दोन वर्षांसाठी नवीन संशोधन पर्यवेक्षक होण्यास बंदी घातली जाते.
स्तर 3 मध्ये 60 टक्क्यांपेक्षा जास्त समानता आढळल्यास
संशोधकास ज्या पदवीसाठी प्रबंध सादर केला आहे त्याची नोंदणी रद्द केली जाते. पदवी
मिळाली असेल तर हस्तलिखित मागे घ्यावे लागेल, दोन
वर्षे वेतनवाढ नाही, तीन वर्षांसाठी नवीन संशोधक पर्यवेक्षक
होण्यास बंदी घातली जाते.
प्रबंध, शोधनिबंध किंवा इतर कोणतेही दस्तऐवज सादर करण्यापूर्वी विद्यार्थ्यांना
प्रतिज्ञापत्र द्यावे लागेल, असे
नियम स्पष्ट करण्यात आले आहे. त्यात नमूद करावे लागेल की हस्तलिखित संशोधकाने स्वतः
तयार केले आहे आणि ते मौलिक (original) आहे. सदर प्रतिज्ञापत्रामध्ये हे देखील नमूद करावे
लागते की संस्थेने साहित्यिक चोरी शोधण्याच्या सॉफ्टवेअरच्या मदतीने हस्तलिखितांची
कसून तपासणी केलेली आहे. प्रत्येक पर्यवेक्षकाला संशोधकाने केलेले काम वाङ्मयचौर्य
मुक्त असल्याचे प्रमाणपत्र सादर करावे लागते.
वाङ्मयचौर्य / साहित्यिक
चोरीची (Plagiarism) संभाव्यता
एखाद्या आशयाचे दुसऱ्या शब्दांत मांडणी करणे
तसेच दुसर्‍याचे काम स्वतःचे म्हणून दावा करणे म्हणजे वाङ्मयचौर्य होय. मूळ
स्त्रोताचा उल्लेख न करणे म्हणजे आपण मूळ लेखकाला श्रेय न देता साहित्यिक चोरीचा
सराव करत असतो. जेव्हा आपण दुसर्‍या स्त्रोतावरून वाक्यांश किंवा परिच्छेद कॉपी
करत असतो तेव्हा अवतरण चिन्ह आवश्यक असतात.
संशोधक शैक्षणिक लेखनामध्ये समाविष्ट
करण्यासाठी तथ्ये आणि पुरावे वापरत असतो. अशी माहिती तथ्यांवर आधारित असते जी कोणत्याही
अर्थाने बदलली जाऊ शकत नाही, जसे सिद्धांत, नियम प्रयोग इत्यादी. म्हणून, संशोधक मूळ स्त्रोतापासून बरेच शब्द
आणि कल्पना घेतात आणि आपला शोधनिबंध लिहितात आणि आवश्यक नोंदी आणि संदर्भ दिले जात
नाहीत, तेव्हा
ते अपघाताने साहित्यिक चोरीला कारणीभूत ठरतात.
चुकीचा स्त्रोत संदर्भित केल्याने साहित्यिक
चोरी होऊ शकते. आपण एका स्त्रोताकडून सामग्री घेऊन त्यास दुसर्‍याचा संदर्भ देणे, जाणूनबुजून किंवा अजाणतेपणे, जे आपणास कॉपीराइट उल्लंघनाकडे घेऊन
जाते. म्हणूनच ऑनलाइन साहित्यिक चोरी टाळण्यासाठी आपण योग्य स्रोत संदर्भित करत आहोत
याची खात्री करणे महत्त्वाचे ठरते.
वाङ्मयचौर्य / साहित्यिक
चोरी (Plagiarism) कशी टाळावी
सर्वप्रथम, आपणास
काय लिहायचे आहे ते ठरवावे,
तसेच आपले वैयक्तिक विचार स्पष्ट करावे.
इतर लोकांचे शब्द आणि कल्पना हे आपल्या लेखाला बळकटी आणण्यासाठी असतात, ते आपल्या लेखात तंतोतंत लिहिण्यासाठी नसतात.
लिहिताना हे लक्षात असावे की दुसऱ्याने
आधीच सांगितलेल्या गोष्टींची पुनरावृत्ती आपण करत नाही ना. येथे लेखाचा उद्देश इतर
लोकांच्या गोष्टींचे विश्लेषण करणे, त्यांच्याबद्दल
आपणास काय वाटते ते लिहावे,
आपल्या स्वतःच्या अनुभवांच्या आधारे आपण त्या सर्व गोष्टींचे विश्लेषण कसे
करत आहात ते लिहावे.
दुसऱ्याची कल्पना चोरली जाऊ नये म्हणून लेख
लिहिण्यापूर्वी आपले युक्तिवाद आणि तथ्ये तयार करावेत. लक्षात ठेवा की आपला स्वतःचा
लेख दुसर्‍याच्या कल्पनेतून तयार करता येत नाही, हो तो आपल्या लेखात संदर्भ म्हणून असू शकतो. लक्षात ठेवा की वैयक्तिक
दृष्टीकोन आणि तथ्ये यांच्यात थोडा फरक
आहे. हा फरक नेहमी लक्षात ठेवावा.
शेवटी, जर आपण
इतर वेबसाइट्स आणि स्त्रोतांकडून कॉपी-पेस्ट करत असू तर सावधगिरी बाळगावी. साहजिकच, या वेबसाइट्स आणि माहितीचे स्रोत त्यांच्या
मीडिया सामग्रीबद्दल आपल्याइतकेच चिंतित असतील. आपल्या लेखात वापरलेल्या माहितीचा
स्रोतांचा संदर्भ द्यायला कधीही विसरू नका.
साहित्यिक चोरी टाळण्याची गरज आहे
स्वतःची मालमत्ता चोरीला जावी असे कोणालाही
वाटत नाही आणि लेखन हे प्रत्येक लेखकांसाठी बौद्धिक संपत्तीसारखे असते. आपली व्यावसायिक
आणि वैयक्तिक अखंडता अबाधित ठेवण्यासाठी, आपणास
केवळ चोरी कशी करू नये याची काळजी घेणे आवश्यक आहे. कोणत्याही किंमतीत साहित्यिक चोरी
टाळण्यासाठी येथे काही टिप्स आहेत -
संशोधन पेपरसाठी आवश्यक असलेला प्रदत्त गोळा
करण्यासाठी भरपूर संशोधन पेपर आणि लेख वाचावेत आणि मूळ साहित्य तयार करण्यासाठी स्वतःच्या
शब्दात मांडणी करावी आणि स्त्रोतांचा संदर्भ देण्यास विसरू नये.
संकलित केलेल्या माहितीबरोबर आपला अद्वितीय
दृष्टीकोन समाविष्ट करावा. आपले असामान्य शब्द आणि कल्पना मूळ सामग्री तयार
करण्यात मदत करतील.
कॉपी करण्याशिवाय पर्याय नसताना अवतरण चिन्ह
वापरावे. अशी उद्धरणे मूळ स्त्रोताबद्दल आदर दर्शवतात.
एक अद्वितीय आराखडा आवश्यक असतो त्यामुळे आपणास आकर्षित करणारी आणि स्पष्टपणे मूलभूत रचना असलेली मांडणी तयार करता येते. डायरेक्ट कॉपी ऐवजी समजून घेणे खूप उपयुक्त ठरते. त्यामुळे माहिती वाचून त्याची टिपणे काढून त्यावर काम करावे. कॉपीराईट आणि मुक्त शैक्षणिक संसाधने (OER) जाणून घ्यावेत.
क्रिएटिव्ह कॉमन्स परवाने (Creative
Commons Licenses) जाणून घेण्यासाठी
https://www.psychologywayofpositivelife.com/2020/08/creative-commons-licenses.html
मुक्त शैक्षणिक संसाधने (OER) जाणून घेण्यासाठी
https://www.psychologywayofpositivelife.com/2020/08/open-educational-resources.html
संदर्भ
Harris, R.A. (2017).
Using Sources Effectively: Strengthening Your Writing and Avoiding Plagiarism, UK:
Routledge Publication
Lancaster, T.E. (2019).
Avoid Plagiarism (Super quick skills), California: SAGE Publications Ltd.
Wong, K.K. (2011). Avoiding
plagiarism: Write better paper in APA, Chicago, and Harvard citation styles, Bloomington:
iUniverse
Eberly Centre, how
can I prevent plagiarism? dated 28 March, 2022 retrieved from https://www.cmu.edu/teaching/designteach/design/instructionalstrategies/writing/preventplagiarism.html
Enago Academy (2021).
how to avoid the plagiarism in research paper, dated 28 March, 2022 retrieved
from https://www.enago.com/academy/how-to-avoid-plagiarism-in-research-papers/
Ucla Library, Best
practices for avoiding plagiarism, dated 23 March, 2022 retrieved from https://guides.library.ucla.edu/citing/plagiarism/avoid
University of
Nottingham, studying effectively, dated 20 March, 2022 retrieved from https://www.nottingham.ac.uk/studyingeffectively/writing/plagiarism/index.aspx
Congratulations Sir💐💐💐💐
उत्तर द्याहटवा