परख: मूल्यमापनाची नवी दिशा | PARAKH

 

परख: मूल्यमापनाची नवी दिशा | PARAKH

विद्यार्थ्यांच्या शालेय जीवनात मूल्यांकन आणि मूल्यमापन महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात कारण ते विद्यार्थ्यांच्या शिकण्यातील प्रगती, प्रत्यक्ष अनुभूती आणि एकूण शाळेच्या कामगिरीबद्दल महत्त्वपूर्ण माहिती प्रदान करतात. तसेच मूल्यमापन शिक्षकांना विद्यार्थ्यांचे ज्ञान, कौशल्ये, सामर्थ्य आणि सुधारण्यायोग्य क्षेत्रांवरील माहिती गोळा करण्यात मदत करतात. ही माहिती शिक्षकांना विद्यार्थ्यांच्या वैयक्तिक गरजा पूर्ण करण्यास सक्षम बनविते. विद्यार्थी काय शिकले आहेत आणि त्यांना कुठे संघर्ष करावा लागत आहे हे समजून घेऊन, शिक्षक शिकवण्यातील धोरण, हस्तक्षेप आणि भिन्न अध्यापन पद्धतींबद्दल महत्त्वपूर्ण निर्णय घेऊ शकतात.

नियमित मुल्यांकनामुळे शिक्षकांना विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीवर वेळोवेळी लक्ष ठेवता येते. विविध अंतराने शिकण्याच्या परिणामांचे मापन करून, शिक्षक कच्चे दुवे ओळखू शकतात, प्रगतीचा मागोवा घेऊ शकतात आणि संभाव्य उद्दिष्टाशी निगडीत तफावत किंवा आव्हाने लवकर ओळखू शकतात. तसेच मूल्यांकन विविध विषय आणि कौशल्यांमधील विद्यार्थ्यांच्या सामर्थ्य आणि कमकुवतपणाबद्दल अंतर्दृष्टी प्रदान करते. ही माहिती अशी क्षेत्रे ओळखण्यात मदत करतात की विद्यार्थी कोठे उत्कृष्ट कामगिरी करत आहेत आणि कोठे त्यांना अतिरिक्त समर्थन किंवा लक्ष केंद्रित करण्याची आवश्यकता असू शकते. मूल्यमापनामुळे विद्यार्थ्यांच्या यशाचे पुरावे मिळतात ज्यामुळे शाळा, अधिकारी आणि धोरणकर्त्यांना निश्चित केलेल्या शिक्षणाच्या गुणवत्तेचे मूल्यांकन करण्यात मदत होते. ही माहिती अभ्यासक्रम सुधारणा, संसाधन साधनांचे वाटप आणि व्यावसायिक विकास उपक्रमांबाबत निर्णय घेण्यास मार्गदर्शन करू शकते.

मूल्यमापनाच्या आधारे स्पष्ट आणि वेळेवर मिळणारा अभिप्राय विद्यार्थ्यांना त्यांची प्रगती समजून घेण्यास, ध्येय निश्चित करण्यात आणि शिकण्याची जबाबदारी घेण्यास मदत करते. मूल्यमापन, जसे की प्रमाणित चाचण्या किंवा महाविद्यालयीन प्रवेश परीक्षा, उच्च शिक्षण आणि भविष्यातील करिअरसाठी विद्यार्थ्यांची तयारी करण्यास मदत करू शकतात.

PARAKH (Performance Assessment, Review, and Analysis of Knowledge for Holistic Development):

एकवेळ अध्यापन कमजोर असेल तरीही विद्यार्थी शिकू शकेल परंतु ते खराब मूल्यांकनावर मात करू शकणार नाहीत. आज शालेय विद्यार्थ्यांसाठी आणि त्यांच्या पालकांसाठी चाचण्या आणि निकाल हे अंतहीन भयावह स्वप्नासारखे वाटतात. त्यामुळेच राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 नुसार राष्ट्रीय मापन केंद्र (NAC) अंतर्गत PARAKH (परफॉर्मन्स असेसमेंट, रिव्ह्यू आणि अॅनालिसिस ऑफ नॉलेज फॉर होलिस्टिक डेव्हलपमेंट) ची स्थापना, मानके, बेंचमार्क आणि विद्यार्थ्यांसाठी शिफारशी स्थापित करण्याचे उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी मानक-निर्धारण संस्था म्हणून गृहीत धरलेले आहे. यावरून शिक्षणाला चालना देण्यासाठी आणि संवर्धित करण्यासाठी मूल्यांकन आणि मूल्यमापन आवश्यक आहे.

शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषद (NCERT) आणि केंद्र सरकार यांच्यासह भारतातील सर्व शिक्षण मंडळाच्या परीक्षांसाठी नवीन नियामक तयार करण्याचा निर्णय घेतला आहे. PARAKH नावाचा प्रस्तावित नियामक CBSE आणि अनेक राज्य शिक्षण मंडळाच्या परीक्षांसह सध्या देशभरात घेण्यात येणाऱ्या सर्व शिक्षण मंडळाच्या परीक्षांमध्ये एकसमानता आणेल. कारण भिन्न शिक्षण मंडळे भिन्न मूल्यमापन मानकांचे पालन करतात, ज्यामुळे त्यांच्या गुणांकनामध्ये मोठ्या प्रमाणात असमानता दिसून येते. शिवाय, महाविद्यालयीन स्तरावर उच्च शिक्षण घेत असताना वेगवेगळ्या शिक्षण मंडळाच्या विद्यार्थ्यांना आव्हानांना सामोरे जावे लागते.

या समस्येचा सामना करण्यासाठी, NCERT ने संपूर्ण भारतातील सर्व शिक्षण मंडळाच्यामध्ये एकसमानता आणण्याचा निर्णय घेतला आहे. हे PARAKH नावाच्या नवीन नियामक संस्थेद्वारे केले जाईल. याचा अर्थ समग्र विकासासाठी गुणवत्तापूर्ण मूल्यांकन, पुनरावलोकन आणि ज्ञानाचे विश्लेषण केले जाणार आहे. ही देशातील शैक्षणिक प्रणाली सुधारण्यासाठी राष्ट्रीय मूल्यांकन केंद्र म्हणून स्थापन केलेली एक नवीन नियामक संस्था आहे. हे भारतातील सर्व मान्यताप्राप्त शिक्षण मंडळांसाठी विद्यार्थ्यांचे मूल्यमापन आणि मूल्यमापनासाठी मानदंड, मानके आणि मार्गदर्शक तत्त्वे सेट करेल.

परख भारतातील सर्व मान्यताप्राप्त शाळा मंडळांसाठी विद्यार्थी मूल्यांकन आणि मूल्यमापनासाठी मानके, निकष आणि शिफारशी विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करेल, तसेच उपलब्धी सर्वेक्षणांचे पर्यवेक्षण आणि संपूर्ण देशामध्ये शिक्षणाचे परिणाम म्हणून यशाचे निरीक्षण करेल यासाठी अलिकडेच ETS (Educational Testing Service) ही 70 वर्षाहून अधिक परीक्षणातील अनुभव असलेल्या संस्थेची टेक्निकल पार्टनर म्हणून निवड केलेली आहे. या व्यतिरिक्त, हे शाळा मंडळांना मूल्यांकन पद्धती आणि संशोधन परिणाम विकसित करण्याबद्दल मार्गदर्शन प्रदान करेल, तसेच क्रॉस-स्कूल सहयोगाला प्रोत्साहन देईल. परख सर्व शैक्षणिक संस्थांमध्ये सर्वोत्कृष्ट पद्धतींची देवाणघेवाण सुलभ करेल आणि सर्व शाळा मंडळांमध्ये शैक्षणिक अपेक्षा सुसंगत असल्याची हमी देईल. यामुळे शिक्षण मंडळांना 21 व्या शतकातील कौशल्याची आवश्यकता पूर्ण करण्यासाठी त्यांचे मूल्यांकन पद्धती बदलण्यास मदत होईल. परख संस्थेबाबत काही महत्त्वाचे तपशील पुढील प्रमाणे:

• परख ही संस्था धोरण तयार करणे, मूल्यमापनाचे निकष आणि मूल्यांकन कौशल्ये यावर लक्ष केंद्रित करेल.
• हे राज्य संपादन सर्वेक्षण (SAS) आणि राष्ट्रीय संपादन सर्वेक्षण (NAS) यांना मार्गदर्शन करेल.
• चांगल्या शैक्षणिक प्रणालीसाठी हे सर्व शिक्षण मंडळाच्या शैक्षणिक परिणामांचे निरीक्षण करेल.
• नवीन शैक्षणिक धोरण 2020 (NEP 2022) चा एक भाग म्हणून ही संस्था प्रस्तावित करण्यात आले आहे. याचा उद्देश पुढील प्रमाणे:
• चिकित्सक आणि सर्जनशील विचारांना प्रोत्साहन देणे
• उद्योगधंद्याशी संबंधित शिक्षण देणे
• एकूणच शिक्षण पद्धतीत सुधारणा करणे

परख - एकसमान शिक्षण मंडळासाठी नवीन नियामक संस्था

     संपूर्ण भारतातील राज्य आणि केंद्रीय शैक्षणिक मंडळे सध्या मूल्यांकनाच्या विविध मानकांचे पालन करतात. यामुळे, नवीन मूल्यांकन नियामक स्थापन करून एनसीईआरटी राज्य मंडळे आणि राज्य शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषद (एससीईआरटी) च्या आधारे.

• प्रस्तावित नियामक, परख, NCERT चे घटक एकक म्हणून काम करेल.
• राष्ट्रीय संपादन सर्वेक्षण (NAS) आणि राज्य संपादन सर्वेक्षण (SAS) यांसारख्या नियतकालिक अध्ययन परिणाम चाचण्यांचे आयोजन करण्याचे काम त्याला दिले जाईल.
• हे घोकंपट्टी अध्ययनावर आधारीत परीक्षा पद्धती समाप्त करण्याचा प्रयत्न करेल.
• याशिवाय, सीबीएसई सारख्या शिक्षण मंडळाच्या तुलनेत काही राज्य मंडळांना महाविद्यालयीन प्रवेशादरम्यान गैरसोयीची समस्या सोडवण्यास मदत होईल.
• परख अखेरीस सर्व मूल्यांकन-संबंधित माहितीसाठी राष्ट्रीय एकमेव स्रोत बनेल.
• हे राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सर्व प्रकारच्या शिक्षण मूल्यांकनास समर्थन देईल.

उद्दिष्टे:

• एकसमान निकष आणि मार्गदर्शक तत्त्वे: भारतातील सर्व मान्यताप्राप्त शाळा मंडळांसाठी विद्यार्थ्यांचे मूल्यमापन आणि मूल्यमापनासाठी मानदंड, मानके आणि मार्गदर्शक तत्त्वे निश्चित करणे.
• मूल्यांकन पॅटर्न सुधारणे: हे शाळा मंडळांना 21 व्या शतकातील कौशल्य आवश्यकता पूर्ण करण्याच्या दिशेने त्यांचे मूल्यांकन नमुने बदलण्यास प्रोत्साहित करेल आणि मदत करेल.
• मूल्यमापनातील असमानता कमी करणे: यामुळे राज्य आणि केंद्रीय मंडळांमध्ये एकसमानता येईल जे सध्या मूल्यांकनाच्या विविध मानकांचे पालन करतात, ज्यामुळे गुणांमध्ये व्यापक असमानता निर्माण होते.
• बेंचमार्क असेसमेंट: बेंचमार्क असेसमेंट फ्रेमवर्क राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) 2020 द्वारे परिकल्पित केल्यानुसार, रॉट लर्निंगवर भर देणे बंद करण्याचा प्रयत्न करेल.
• अभिरुची अभिव्यक्ती (EOI) मध्ये, सरकारने असेही म्हटले आहे की जर गोष्टी योजनेनुसार पार पडल्यास, परख 2024 पर्यंत पहिले राष्ट्रीय संपादन सर्वेक्षण आयोजित करू शकेल.
• विद्यार्थ्यांना त्यांचे गुण सुधारण्यास मदत करण्यासाठी शिक्षण मंडळाच्या परीक्षा वर्षातून दोनदा घेण्याच्या प्रस्तावाला बहुतांश राज्य सरकारांनी सहमती दर्शवलेली आहे.

विद्यार्थ्यांनी शैक्षणिक उद्दिष्टे किती प्रमाणात आत्मसात केलेली आहेत, हे शोधून काढण्याची एक पद्धतशीर प्रक्रिया म्हणजे मूल्यमापन. मूल्यमापन म्हणजे केवळ निरीक्षण नव्हे, तर ती एक वस्तुनिष्ठ पद्धतशीर प्रक्रिया आहे. शैक्षणिक कार्यक्रमाची अगोदर ठरविलेली काही उद्दिष्टे मूल्यमापनाद्वारे साध्य केली जातात. मूल्यमापन ही एक सर्वसमावेशक स्वरूपाची प्रक्रिया असून यामध्ये विद्यार्थ्यांच्या वर्तनामध्ये घडलेला मापनीय बदल व त्याचा अन्वय या दोन्ही गोष्टी समाविष्ट असतात. यावरून शिक्षण प्रक्रियेतील महत्त्वाचा घटक म्हणून शिक्षक आणि प्रशासनांनी जागरूक आणि साक्षर असणे काळाची गरज बनते. परख हे "भारतातील सर्व मान्यताप्राप्त शिक्षण मंडळांसाठी विद्यार्थ्यांचे मुल्यांकन आणि मूल्यमापनासाठी निकष, मानके आणि मार्गदर्शक तत्त्वे ठरवणार आहेत, शिक्षण मंडळांना 21 व्या शतकातील आवश्यक कौशल्ये पूर्ण करण्यासाठी त्यांचे मूल्यांकन पध्दत बदलण्यासाठी प्रोत्साहन आणि मदत करणार आहेत", केंद्र शासनाद्वारे जारी केलेल्या सूचनेनुसार याची सुरुवात ऑगस्टमध्ये होईल.