सकारात्मक मानसशास्त्र आणि गौतम बुद्ध

 

सकारात्मक मानसशास्त्र आणि गौतम बुद्धांचे योगदान  

पाश्चिमात्य मानसशास्त्र पारंपारिकरित्या पूर्णपणे विकृतीवर एकवटलेले आहे. पाश्चिमात्य मानसशास्त्रीय परंपरेच्या शंभराहून अधिक वर्षांत, पाश्चिमात्य महान विचारवंतांनी आणि संशोधकांनी उन्माद, OCD, अवसाद, नैराश्य, चिंता, राग, व्यक्तिमत्व विकार इत्यादींचे स्वरूप समजून घेण्यावर भर दिला आहे. दुसरीकडे, सकारात्मक भावना किंवा मानवी सामर्थ्य आणि जीवन-कल्याण मानसशास्त्र समजून घेण्यासाठी फारच कमी वैज्ञानिक संशोधन किंवा तात्त्विक विचार केला गेला आहे. अमेरिकन सायकोलॉजिकल असोसिएशनचे माजी अध्यक्ष डॉ. मार्टिन सेलिग्मन यांनी सकारात्मक मानसशास्त्राकडे दुर्लक्ष करण्याबद्दल लिहिले आहे, ते प्रतिबिंबित करतात की "विकृतीवर विशेष लक्ष दिल्याने त्याचा आपल्या बहुतेक शाखेत वर्चस्व राहिला आहे त्याचा परिणाम म्हणजे मानवी स्वरूपाचे अस्तित्वास अर्थपूर्ण बनवणारे सकारात्मक पैलू नसलेले मॉडेल तयार झालेले आहेत."

पश्चिमेत सकारात्मक मानसशास्त्राकडे झालेल्या या ऐतिहासिक दुर्लक्षतेची अनेक कारणे असल्याचे दिसतात. मानसशास्त्राची आपली परंपरा मानवाकडे पाहण्याच्या पश्चिमी आजाराच्या  मॉडेलच्या संदर्भात विकसित झाली आहे. फ्रायडच्या काळापासून, डॉक्टरांना रुग्णांची लक्षणे दूर करण्यासाठी मदत केल्याबद्दल पैसे मिळत आले आहेत. तसेच, संशोधनासाठी निधीही विकृतीजन्य लक्षणांवर उपचारांसाठी औषधे आणि थेरपी विकसित करण्यावर खर्च केले जाण्याची प्रवृत्ती राहिली आहे. त्याचबरोबर, मानसशास्त्रज्ञांना वैज्ञानिक समुदायात असुरक्षित वाटण्याची प्रवृत्ती राहिली आहे जिथे वस्तुनिष्ठ शास्त्रामध्ये मानसशास्त्रापेक्षा अधिक आदर मिळतो; उदाहरणार्थ, मानसशास्त्रज्ञांना हे लक्षात आले आहे की नोबेल पारितोषिके भौतिकशास्त्रज्ञ आणि रसायनशास्त्रज्ञांना मिळतात, पण मानसशास्त्राचा अभ्यास करणाऱ्यांना नाही, डॅनियल काहनमन (अर्थशास्त्र) हे अपवाद ठरतात. जीवन-कल्याण किंवा सकारात्मक भावनांचा अभ्यास करणे अनेकदा आत्मनिरीक्षण आणि स्व-शोधावर अवलंबून असते, जे अधिक सहजपणे मापन आणि परीक्षण करण्याजोग्या गोष्टींपेक्षा वैज्ञानिकदृष्ट्या कमी महत्त्वपूर्ण वाटू शकते.

पाश्चिमात्य मानसशास्त्राच्या परंपरेत सकारात्मक भावनांमध्ये विशेषतः करुणेची (compassion) उपेक्षा झाली आहे. फ्रायड यांनी एकदा मनोविश्लेषकांना सल्ला दिला होता की, "मनोविश्लेषणाच्या उपचारादरम्यान शस्त्रक्रिया करणाऱ्या डॉक्टरांचे अनुकरण करा, जे आपल्या सर्व भावना, अगदी आपली मानवी सहानुभूतीही बाजूला ठेवतात." परानुभूतीच्या (दुसऱ्या व्यक्तीच्या मनातील विचार समजून घेण्यासाठी हे एक महत्त्वपूर्ण साधन आहे) मानसिक महत्त्वावर काम करणारे प्रसिद्ध हेंज कोहट यांनी मनोविश्लेषकांना सावध केले आहे की, परानुभूती ही "दया, करुणा आणि सहानुभूती" यासारख्या साम्य वाटणाऱ्या अर्थांशी गोंधळ करू नये. सुरुवातीपासूनच, असे दिसते की मनोचिकित्सक हे करुणावान असल्याचा आरोप होऊ नये यासाठी प्रयत्न करत होते.

संशोधकांनीही करुणेचा अभ्यास करण्याकडे दुर्लक्ष केले आहे. अलीकडे अनेक परिषदांमध्ये अनेक महत्त्वाच्या संशोधकांनी बौद्ध धर्म आणि मानसशास्त्र यांच्यातील संवादावर चर्चा करताना दिसतात. यावरून असे आढळून येते की, पश्चिमेच्या मानसशास्त्राच्या परंपरेकडे अद्यापर्यंत करुणेची सहमत व्याख्या नाही. मानसशास्त्र एखाद्या भावनेची व्याख्या करत नाही तोपर्यंत त्याचे मोजमाप करणे किंवा अभ्यास करणे अत्यंत कठीण असते. त्यामुळे, जरी निराशा, चिंता आणि राग यांच्यासाठी बरेच मानसशास्त्रीय चाचण्या आणि मोजमाप उपलब्ध असले तरी, आपल्याकडे आजपर्यंत करुणेसाठी कोणतेही विश्वासार्ह, मान्यताप्राप्त मापन साधन नाहीत.

वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून, जेव्हा एखादी गोष्ट स्पष्टपणे परिभाषित केली जात नाही आणि ती सहजतेने मापन किंवा परीक्षण करता येत नाही, तेव्हा जणू ती गोष्ट अस्तित्वातच नाही असा समज होतो. तरीही, आपण सर्व निश्चितच ओळखू शकतो की प्रेम आणि करुणा खरोखर अस्तित्वात आहेत आणि निश्चितच राग किंवा चिंता यांच्यासारख्याच वास्तविक आणि महत्त्वाच्या आहेत. बुद्धीजम हे मानसिक विकृती होऊच नये यासाठी मार्गदर्शन करते असे रजनीश ओशो म्हणतात.

गेल्या काही वर्षांत अनेक संशोधकांनी करुणेचा सकारात्मक मानसशास्त्रात अभ्यास करण्यास सुरुवात केली आहे. बौद्ध धम्म सकारात्मकता आणि जीवन-कल्याण यांचे कारण म्हणून करुणेवर इतका भर देतो, याचे एक मुख्य कारण म्हणजे बुद्धांनी दिलेले विचार आणि शिकवण. यापैकी काही विचार आणि बोधकथांचे विश्लेषण सकारात्मक मानसशास्त्राच्या अनुषंगाने करणार आहोत.

1. द्वेष द्वेषाने नाही तर प्रेमानेच नाहीसा केला जाऊ शकतो:

गौतम बुद्धांचे हे वचन हे एक गहन आणि महत्त्वपूर्ण तत्त्व आहे. हे वचन आपल्याला शिकवते की द्वेषाचा सामना करण्यासाठी आणि त्यास पराभूत करण्यासाठी, आपण अधिक द्वेषाचा वापर करू नये.

द्वेषाचे परिणाम:

द्वेष ही एक नकारात्मक भावना आहे जी आपल्याला दुःख आणि वेदना देते. द्वेष आपल्याला इतरांकडून वेगळे करते आणि नकारात्मक संबंध निर्माण करते. द्वेष हिंसा आणि संघर्षाला जन्म देऊ शकतो तसेच द्वेष आपल्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर हानीकारक परिणाम करू शकते.

प्रेमाचा प्रभाव:

प्रेम ही एक सकारात्मक भावना आहे जी आपल्याला आनंद आणि समाधान देते. प्रेम आपल्याला इतरांशी जोडते आणि सकारात्मक संबंध निर्माण करते. प्रेम क्षमा, करुणा आणि दया यांना प्रोत्साहन देते तसेच प्रेम आपल्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर सकारात्मक परिणाम करते.

गौतम बुद्धांची शिकवण सांगते की द्वेषाला पराभूत करण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे प्रेम. द्वेषाने लढा देण्याऐवजी, आपण प्रेमाचा वापर द्वेषाची ज्वाला विझवण्यासाठी करणे आवश्यक आहे. त्यासाठी द्वेषाच्या मुळाचा शोध घेणे आणि त्याला समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. द्वेष विसरून पुढे जाण्यासाठी आपल्याला इतरांना आणि स्वतःला क्षमा करण्याची आवश्यकता आहे. तसेच इतरांच्या वेदना आणि दुःखाशी सहानुभूती दाखवणे आणि त्यांना मदत करण्याची इच्छा असणे आणि इतरांशी दयाळूपणे आणि आदराने वागणे आवश्यक आहे. त्यासाठी आपल्या विचारांवर नियंत्रण ठेवणे आणि सकारात्मक विचारांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. हे एक नैसर्गिक सत्य आहे आणि हे आपल्याला अधिक शांत, आनंदी आणि समाधानी जीवन जगण्यास मदत करू शकते.

2. जे होऊन गेले आहे त्यात अडकू नये किंवा भविष्याची चिंता करू नये, तर आपण वर्तमानातच जगले पाहिजे:

      गौतम बुद्धांचे हे वचन आनंदाने जगण्याचा मार्ग दाखविते, हे एक महत्त्वपूर्ण आणि कालातीत तत्त्व आहे.

भूतकाळातील अडथळे:

भूतकाळातील नकारात्मक अनुभव आणि चुका आपल्याला त्रास देऊ शकतात आणि आपणास वर्तमान काळात जगण्यापासून रोखू शकतात. भूतकाळात अडकून राहणे आपल्याला नवीन संधी आणि शक्यतांपासून वंचित ठेवू शकते तसेच भूतकाळाचा शोक करणे किंवा त्याबद्दल राग बाळगणे आपल्या मानसिक आणि भावनिक आरोग्यावर हानीकारक परिणाम करते.

भविष्याची चिंता:

भविष्यातील अनिश्चितता आणि अज्ञात भीती आपल्याला चिंताग्रस्त आणि अस्वस्थ करू शकते. भविष्याची चिंता करणे आपल्याला वर्तमानाचा आनंद घेण्यापासून रोखू शकते आणि भविष्याबद्दल नकारात्मक विचार आपल्याला नकारात्मक दृष्टीकोन आणि नकारात्मक भावनांकडे ढकलू शकतात.

वर्तमानात जगण्याचे फायदे:

वर्तमानात जगणे आपल्याला अधिक जागरूक आणि शांत बनवते. वर्तमानावर लक्ष केंद्रित करून आपण प्रत्येक क्षणाचा जास्तीत जास्त आनंद घेऊ शकतो आणि आपल्याला ते नवीन अनुभव आणि शक्यतांसाठी खुले करते. वर्तमानात जगणे आपल्या मानसिक आणि भावनिक आरोग्यासाठी चांगले आहे.

वर्तमानात जगण्याचा मार्ग:

• माइंडफुलनेसचा सराव: ध्यान, योग आणि श्वासोछ्चासाच्या व्यायामांद्वारे आपण वर्तमानावर लक्ष केंद्रित करण्याची सवय विकसित करू शकतो.
• कृतज्ञता व्यक्त करणे: आपल्याकडे असलेल्या गोष्टींबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणे आपल्याला वर्तमानातील चांगल्या गोष्टींकडे लक्ष केंद्रित करण्यास मदत करते.
• सकारात्मक दृष्टीकोन: सकारात्मक विचारांवर लक्ष केंद्रित करून आणि नकारात्मक विचारांना आव्हान देऊन आपण आपला दृष्टीकोन सुधारू शकतो.
• वर्तमान क्षणात पूर्णपणे गुंतणे: आपण जे काही करत आहात त्यात पूर्णपणे गुंतणे आणि त्याचा आनंद घेणे आवश्यक आहे.

गौतम बुद्धांचे हे वचन आपल्याला शिकवते की आनंदाने जगण्यासाठी, आपण भूतकाळातील अडथळ्यांपासून मुक्त होणे आणि भविष्याची चिंता करणे थांबवणे आवश्यक आहे. आपण वर्तमानावर लक्ष केंद्रित करणे आणि प्रत्येक क्षणाचा जास्तीत जास्त आनंद घेणे आवश्यक आहे. पण हे एक सोपे काम नाही, परंतु सराव आणि प्रयत्नाद्वारे आपण ते निश्चितपणे साध्य करू शकतो.

3. आपण कितीही पुस्तके वाचलीत, कितीही चांगली प्रवचने ऐकलीत त्यांचा जीवनात अवलंब केल्याशिवाय काही उपयोग होणार नाही:

गौतम बुद्धांचे हे वचन आपल्याला ज्ञानाचे महत्त्व आणि त्याचा आपल्या जीवनात कसा उपयोग करायचा याबद्दल एक महत्त्वपूर्ण तत्त्व आहे.

ज्ञान मिळवण्याचे महत्त्व:

ज्ञान आपल्याला जग आणि स्वतःला चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करते. आपल्याला चांगले निर्णय घेण्यास आणि अधिक चांगले जीवन जगण्यास मदत करते. आपल्याला इतरांना मदत करण्यास आणि जगात सकारात्मक बदल घडवून आणण्यास मदत करते.

ज्ञानाचा वापर:

केवळ पुस्तके वाचणे किंवा प्रवचने ऐकणे पुरेसे नाही. ज्ञानाचा आपल्या जीवनात अवलंब करणे आवश्यक आहे. ज्ञानाचा उपयोग आपल्या विचारांमध्ये, आपल्या शब्दांमध्ये आणि आपल्या कृतींमध्ये केला पाहिजे. ज्ञानाचा वापर इतरांना मदत करण्यासाठी आणि जगात सकारात्मक बदल घडवून आणण्यासाठी केला पाहिजे.

ज्ञानाचा उपयोग कसा करायचा:

आपण आपल्या जीवनात कोणत्या बदलांना प्रोत्साहन देऊ इच्छिता हे ठरवा. आपल्या ज्ञानाचा उपयोग आपल्या जीवनात बदल घडवून आणण्यासाठी करा. बदल घडवून आणण्यासाठी वेळ आणि प्रयत्न लागतात, हार मानू नका त्यात सातत्य तेवा. आपल्या ज्ञानाचा उपयोग इतरांना मदत करण्यासाठी आणि जगात सकारात्मक बदल घडवून आणण्यासाठी करा.

गौतम बुद्धांचे हे वचन आपल्याला शिकवते की ज्ञान केवळ पुरेसे नाही. आपल्याला ज्ञानाचा आपल्या जीवनात अवलंब करणे आणि जगात सकारात्मक बदल घडवून आणण्यासाठी त्याचा उपयोग करणे आवश्यक आहे. ज्ञानाचा उपयोग करून, आपण अधिक चांगले जीवन जगू शकतो आणि इतरांना अधिक चांगले जीवन जगण्यास मदत करू शकतो.

4. तुमच्याकडे जे आहे त्याची अतिशयोक्ती करू नका किंवा इतरांचा मत्सर करू नका:

गौतम बुद्धांचे हे वचन, समाधान आणि कृतज्ञतेचे महत्त्व दर्शवते. हे आपल्याला शिकवते की आपल्याकडे जे काही आहे त्याबद्दल कृतज्ञ राहणे आणि स्वतःची इतरांशी तुलना करणे टाळले पाहिजे.

अतिशयोक्ती आणि मत्सर:

आपल्याकडे जे आहे त्याची अतिशयोक्ती केल्याने आपण कृत्रिम आणि अप्रमाणिक बनू शकतो. इतरांचा मत्सर केल्याने आपण नकारात्मक विचार आणि भावनांमध्ये अडकू शकतो. अतिशयोक्ती आणि मत्सर यामुळे असुरक्षितता, नकारात्मकता आणि दुःख निर्माण होऊ शकते.

समाधान आणि कृतज्ञता:

आपल्याकडे जे आहे त्याबद्दल समाधानी असणे म्हणजे आपल्या जीवनाचा स्वीकार करणे आणि त्याचा आनंद घेणे. कृतज्ञता व्यक्त करणे म्हणजे आपल्या जीवनातील चांगल्या गोष्टींबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणे. समाधान आणि कृतज्ञता आपल्याला अधिक आनंदी, शांत आणि समाधानी बनवू शकतात.

समाधान आणि कृतज्ञता कशी विकसित करायची:

      आपल्या जीवनातील लहान गोष्टींबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करा. आपल्या नकारात्मक विचारांना आव्हान द्या आणि त्यांच्याजागी सकारात्मक विचार ठेवा. इतरांनी केलेल्या चांगल्या गोष्टींबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करा. आपल्याकडे जे आहे त्यावर लक्ष केंद्रित करा आणि आपल्याकडे नसलेल्या गोष्टींबद्दल तक्रार करू नका.

गौतम बुद्धांचे हे वचन आपल्याला शिकवते की आनंदी आणि समाधानी जीवन जगण्यासाठी, आपल्याला अतिशयोक्ती आणि मत्सर टाळणे आणि समाधान आणि कृतज्ञता विकसित करणे आवश्यक आहे. आपल्याकडे जे आहे त्याबद्दल कृतज्ञ राहून आणि इतरांच्या तुलनेत स्वतःला मोजणे टाळून, आपण अधिक आनंदी आणि समाधानी जीवन जगू शकतो.

5. कोणत्याही वादविवादात राग येताच आपण सत्याचा मार्ग सोडून स्वतःसाठी प्रयत्न करू लागतो:

गौतम बुद्धांचे हे वचन, हे राग आणि सत्याच्या मार्गावरील त्याच्या नकारात्मक परिणामाचे महत्त्वपूर्ण विश्लेषण करते.

रागाचे परिणाम:

राग आपल्याला अस्पष्टपणे विचार करण्यास आणि तर्कशुद्ध निर्णय घेण्यास प्रतिबंधित करतो. राग आपल्याला अनुचित रीतीने वागण्यास आणि इतरांना दुखवण्यास प्रवृत्त करतो. राग आपल्याला सत्यापासून दूर करते आणि आपल्याला स्वतःसाठी प्रयत्न करण्यास प्रवृत्त करते. रागामुळे वादग्रस्त परिस्थिती निर्माण होऊ शकते, संबंध खराब होऊ शकतात आणि दीर्घकालीन नकारात्मक परिणाम होऊ शकतात.

सत्याचा मार्ग:

सत्याचा मार्ग आपल्याला स्पष्टपणे विचार करण्यास आणि तर्कशुद्ध निर्णय घेण्यास मदत करते. सत्याचा मार्ग आपल्याला न्याय्य आणि योग्य रीतीने वागण्यास प्रवृत्त करतो. सत्याचा मार्ग आपल्याला सत्यनिष्ठ राहण्यास आणि स्वतःसाठी प्रयत्न करण्याऐवजी सत्याचा अवलंब करण्यास मदत करते. सत्याचा मार्ग वादग्रस्त परिस्थिती सोडवण्यास मदत करतो, संबंध मजबूत करतो आणि दीर्घकालीन सकारात्मक परिणाम देतो.

राग टाळून सत्याचा मार्ग कसा अवलंबता येईल:

वादविवादात शांत राहण्याचा प्रयत्न करा आणि त्वरित प्रतिसाद देण्यापासून स्वतःला रोखा. आपण कोणत्या गोष्टींवर विश्वास ठेवता याचा विचार करा आणि आपण कशासाठी आणि का लढत आहात ते समजून घ्या. दुसऱ्या व्यक्तीच्या दृष्टिकोनाचा विचार करा आणि त्यांच्या भावना समजून घेण्याचा प्रयत्न करा. शांतपणे आणि आदराने संवाद साधा आणि आपले विचार आणि भावना स्पष्टपणे व्यक्त करा. राग आणि नकारात्मक भावना सोडण्यासाठी क्षमा करण्याचा प्रयत्न करा.

गौतम बुद्धांचे हे वचन आपल्याला शिकवते की राग आपल्याला सत्यापासून दूर करते आणि आपल्याला स्वतःसाठी प्रयत्न करण्यास प्रवृत्त करते. वादविवादात शांत राहून आणि सत्याचा मार्ग अवलंबून, आपण अधिक चांगले निर्णय घेऊ शकतो, नातेसंबंध अधिक मजबूत करू शकतो आणि अधिक शांत आणि समाधानी जीवन जगू शकतो.

6. आरोग्य ही सर्वात मोठी देणगी आहे, समाधान ही सर्वात मोठी संपत्ती आहे, निष्ठा हे सर्वात मोठे नाते आहे:

गौतम बुद्धांचे हे वचन, जीवन आणि त्याच्यातील सर्वात मौल्यवान गोष्टींबद्दल एक गहन आणि अर्थपूर्ण विधान आहे.

आरोग्याचे महत्त्व:

चांगले शारीरिक आरोग्य आपल्याला जीवन पूर्णपणे जगण्यास आणि आपल्या क्षमतेचा पूर्ण उपयोग करण्यास अनुमती देते.      चांगले मानसिक आरोग्य आपल्याला आनंदी, शांत आणि समाधानी राहण्यास मदत करते. चांगले आध्यात्मिक आरोग्य आपल्याला जीवनाचा अर्थ आणि उद्देश शोधण्यास मदत करते.

समाधानाची संपत्ती:

समाधान म्हणजे आपल्याकडे जे आहे त्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणे आणि जीवनाचा आनंद घेणे. समाधान म्हणजे आपल्या मनात आणि हृदयात शांतता अनुभवणे. समाधान म्हणजे जीवनात आनंद आणि समाधान अनुभवणे.

निष्ठेचे नाते:

निष्ठा म्हणजे इतरांवर विश्वास ठेवणे आणि त्यांच्यावर विश्वास ठेवणे. तसेच आपल्या शब्दांवर आणि कृतींवर टिकून राहणे आणि इतरांबद्दल प्रेम आणि काळजी दर्शवणे.

गौतम बुद्धांचे हे वचन आपल्याला शिकवते की जीवनमध्ये सर्वात महत्वाच्या गोष्टी म्हणजे आरोग्य, समाधान आणि निष्ठा. चांगले आरोग्य आपल्याला जीवन पूर्णपणे जगण्यास अनुमती देते, समाधान आपल्याला आनंदी आणि समाधानी बनवते आणि निष्ठा आपल्याला मजबूत आणि अर्थपूर्ण संबंध निर्माण करण्यास मदत करते. हे वचन आपल्याला जीवनातील खऱ्या मूल्यांवर लक्ष केंद्रित करण्यास आणि त्यांच्याकडे पोहोचण्यासाठी प्रयत्न करण्यास प्रेरित करते.

7. प्रत्येक दिवस हा नवीन दिवस असतो, कालचा दिवस कितीही कठीण असला तरी प्रत्येक नवीन सकाळ नवीन आशेला जन्म देते:

गौतम बुद्धांचे हे वचन, जीवनातील आशा आणि नवीन सुरुवातीचे महत्त्व दर्शवते.

कालच्या चुका आणि आजचा नवीन दिवस:

भूतकाळातील नकारात्मक अनुभवांमुळे आणि चुकांमुळे आपण अडकू शकतो. भूतकाळाकडे वारंवार लक्ष देणे आपल्याला नकारात्मक विचार आणि भावनांमध्ये अडकवू शकते.  प्रत्येक दिवस हा नवीन दिवस आहे आणि तो नवीन सुरुवातीची संधी देतो.

नवीन आशेची सकाळ:

प्रत्येक नवीन सकाळ आपल्याला आशा आणि नवीन संधींचा संदेश देते. सकाळी उठून सकारात्मक दृष्टीकोन ठेवणे आपल्याला दिवसाचा सामना करण्यास मदत करते. प्रत्येक दिवस नवीन शक्यता आणि नवीन यशाची संधी घेऊन येतो.

नवीन आशेचा दिवस कसा जगायचा:

भूतकाळातील चुका आणि नकारात्मक अनुभवांवर लक्ष केंद्रित करू नका. वर्तमानावर लक्ष केंद्रित करा आणि प्रत्येक क्षणाचा आनंद घ्या. त्यासाठी आपल्याकडे असलेल्या गोष्टींबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करा. नवीन गोष्टींचा प्रयत्न करण्यास आणि नवीन अनुभव घेण्यास घाबरू नका. इतरांना मदत करून जगात सकारात्मक बदल घडवा.

गौतम बुद्धांचे हे वचन आपल्याला शिकवते की जीवन नेहमीच दुसरी संधी देते. कालचा दिवस कितीही वाईट असला तरी, प्रत्येक नवीन सकाळ आपल्याला नवीन आशा आणि नवीन सुरुवातीची संधी देते. सकारात्मक दृष्टीकोन ठेवून आणि प्रत्येक दिवस नवीन दिवस म्हणून स्वीकारून आपण अधिक चांगले जीवन जगू शकतो.

समारोप:

      गौतम बुद्ध हे मानवतेसाठी एक महान शिक्षक होते आणि त्यांच्या शिकवणी आजही प्रासंगिक आहेत. त्यांच्या शिकवणींमध्ये सकारात्मक विचार आणि कृतींवर भर दिला होता आणि त्यांनी सकारात्मक मानसशास्त्राच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. आपण त्यांच्या शिकवणींचा अभ्यास आणि अनुसरण करून अधिक आनंदी आणि समाधानी जीवन जगू शकतो आणि आपल्या जगात अधिक प्रेम आणि करुणा पसरवू शकतो.

(सर्व चित्रे, इमेजेस goolge वरून साभार)