योगा थेरपी आणि मनोसामाजिक आरोग्य| Yoga Therapy and Psychosocial health

 

योगा थेरपी आणि मनोसामाजिक आरोग्य

आंतरराष्ट्रीय योग दिवस दरवर्षी 21 जून रोजी साजरा केला जातो. हा दिवस जगभरातील लोकांना योगाचे फायदे जाणून घेण्यासाठी आणि जीवनात समाविष्ट करण्यास प्रोत्साहित करण्यासाठी समर्पित आहे. 2014 मध्ये, भारताने संयुक्त राष्ट्र महासभेत 21 जून रोजी आंतरराष्ट्रीय योग दिवस म्हणून घोषित करण्याचा प्रस्ताव ठेवला होता. हा प्रस्ताव मोठ्या प्रमाणात स्वीकारला गेला आणि 11 डिसेंबर 2014 रोजी, संयुक्त राष्ट्र महासभेने 21 जून रोजी दरवर्षी आंतरराष्ट्रीय योग दिवस साजरा करण्याचा ठराव मंजूर केला. 21 जून 2015 या दिवशी पहिला ‘आंतरराष्ट्रीय योग दिन’ साजरा करण्यात आला होता.

योग: एक प्राचीन कला आणि विज्ञान

पतंजलीचे योगसूत्रे (इ.स.पू. 200-500): योगसूत्रे, पतंजली यांनी रचलेले, हे योगाचे सर्वात प्रसिद्ध आणि व्यापक ग्रंथ आहे. ते योगाचे चार मार्ग - कर्मयोग, ज्ञानयोग, भक्तियोग आणि राजयोग - तसेच आठ अंग - यम, नियम, आसन, प्राणायाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान आणि समाधी यांचे वर्णन करतात.

1. यम: नैतिकतेचा पाया

योग हे केवळ आसने आणि प्राणायामापेक्षा कितीतरी अधिक आहे; ते शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य साध्य करण्यासाठी आणि आत्म-साक्षात्कार प्राप्त करण्यासाठी एक समृद्ध तत्त्वज्ञान आणि जीवनशैली आहे. योगाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे यम, नैतिकतेचे पाच नियम जे आपल्याला इतरांशी आणि आपल्या स्वतःच्या वर्तनाशी अधिक चांगल्या प्रकारे संवाद साधण्यास मदत करतात.

• अहिंसा: हिंसा टाळणे आणि सर्व सजीवांशी दया आणि करुणेने वागणे. यात शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक हिंसा समाविष्ट आहे.
• सत्य: सत्य बोलणे आणि प्रामाणिकपणा आणि अखंडतेने जगणे. यात विचार, शब्द आणि कृतींमध्ये सत्य समाविष्ट आहे.
• अस्तेय: चोरी न करणे आणि इतरांच्या मालमत्तेचा आदर करणे. यात भौतिक वस्तू, तसेच वेळ, ऊर्जा आणि कल्पनांचा समावेश आहे.
• ब्रह्मचर्य: आपल्या लैंगिक ऊर्जेचा शहाणपणाने आणि जबाबदारीने वापर करणे. यात एकाग्रता, शुद्धता आणि आत्म-संयम समाविष्ट आहे.
• अपरिग्रह: भौतिक वस्तूंशी असंबद्ध राहणे आणि लोभ आणि मत्सर टाळणे. यात साधेपणा, कृतज्ञता आणि संतोष समाविष्ट आहे.

यम मार्गाचा सराव करण्याचे फायदे:

        यम आपल्याला नकारात्मक विचार आणि भावनांपासून मुक्त होण्यास आणि शांत आणि केंद्रित मन विकसित करण्यास मदत करतात. तसेच आपल्याला इतरांशी अधिक प्रामाणिकपणे आणि दयाळूपणे संवाद साधण्यास आणि मजबूत, विश्वासार्ह नातेसंबंध निर्माण करण्यास मदत करतात. हे आपल्याला आपल्या मूल्यांनुसार जगण्यास आणि आपल्या कृतींबद्दल जबाबदार राहण्यास मदत करतात, ज्यामुळे आत्मविश्वास आणि आत्म-सन्मानाची भावना वाढते, आणि अधिक अर्थपूर्ण आणि समाधानी जीवन जगण्यास मदत करतात, कारण ते आपल्याला आपल्या कृती आणि निवडींमध्ये नैतिक आणि नैतिक मार्गदर्शन देतात.

2. नियम: शिस्त आणि स्वच्छतेचा मार्ग

योग साधनेतील नैतिकतेचे पालन म्हणजे यमाचे पालन केल्यानंतर आपणास नियम समजावून घ्यावे लागतील जेणेकरून आपण योग साधनेस तयारी करू शकतो. योगाचा दुसरा महत्त्वाचा भाग म्हणजे नियम, वैयक्तिक स्वच्छता आणि शिस्तीचे पाच नियम जे आपल्याला शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या निरोगी राहण्यास मदत करतात.

• शौच: शारीरिक आणि मानसिक स्वच्छता. यात नियमित स्नान, स्वच्छ कपडे घालणे आणि आपल्या राहण्याच्या आणि कार्याच्या जागेची स्वच्छता राखणे समाविष्ट आहे.
• संतोष: समाधान आणि कृतज्ञता. यात आपल्याकडे असलेल्या गोष्टींबद्दल कृतज्ञ राहणे आणि इच्छा आणि लोभापासून मुक्त राहणे समाविष्ट आहे.
• तपस: स्व-अभ्यास आणि स्व-शिस्त. यात आपल्या विचारांवर, शब्दांवर आणि कृतींवर लक्ष ठेवणे आणि आपल्या कमकुवतपणा आणि चुका सुधारण्याचा प्रयत्न करणे समाविष्ट आहे.
• स्वाध्याय: पवित्र ग्रंथ आणि आध्यात्मिक ग्रंथांचा अभ्यास. यात ज्ञान आणि समज वाढवण्यासाठी प्रेरणा आणि मार्गदर्शन शोधणे समाविष्ट आहे.
• ईश्वरप्रणिधान: निसर्गाप्रती समर्पण आणि भक्ती. यात आपले जीवन ऊर्जा स्त्रोताला समर्पित करणे आणि आपल्या कृती आणि विचारांमध्ये नैतिकता आणि निःस्वार्थता आणणे समाविष्ट आहे.

नियम मार्गाचा सराव करण्याचे फायदे:

नियम आपल्याला स्वच्छ आणि निरोगी राहण्यास मदत करतात, ज्यामुळे रोग आणि आजार टाळण्यास मदत होते. ते तणाव आणि चिंता कमी करण्यास आणि मानसिक स्पष्टता आणि शांतता वाढवण्यास देखील मदत करतात.  नियम आपल्याला शिस्तबद्ध आणि केंद्रित राहण्यास मदत करतात, ज्यामुळे कार्ये अधिक कार्यक्षमतेने पूर्ण होण्यास मदत होते. नियम आपल्याला आपल्या विचारांवर, शब्दांवर आणि कृतींवर अधिक जागरूक होण्यास मदत करतात आणि आपल्याला आपल्या आध्यात्मिक मार्गावर प्रगती करण्यास प्रोत्साहित करतात. नियम आपल्याला अधिक अर्थपूर्ण आणि समाधानी जीवन जगण्यास मदत करतात, कारण ते आपल्याला आपल्या कृती आणि निवडींमध्ये नैतिक आणि नैतिक मार्गदर्शन देतात.

3. आसन: शारीरिक आणि मानसिक स्वास्थ्यासाठी आसने

योग म्हटले की बहुतांश लोकांना विविध प्रकारच्या कसरती आठवतात. याचे मुख्य कारण म्हणजे आपणास हे समजून सांगितले जात नाही की आसने करण्यापूर्वी आपण यम आणि नियम मार्गांचा कसोशीने पालन केले पाहिजे तरच आसनांचा फायदा आपल्याला होऊ शकतो. योगाचा तिसरा महत्त्वाचा भाग म्हणजे आसन, शारीरिक मुद्रा ज्या शक्ती, लवचिकता आणि संतुलन वाढवतात आणि ऊर्जा प्रवाहावर सकारात्मक परिणाम करतात. आसनांचे अनेक प्रकार आहेत, ज्यांना विविध पातळ्यांमध्ये विभागले जाऊ शकते:

• सुरुवातीच्या पातळीची आसने: ही आसने नवशिक्यांसाठी योग्य आहेत आणि त्यात मूलभूत मुद्रा समाविष्ट आहेत जसे की ताडासन, वृक्षासन आणि बालासन.
• मध्यवर्ती पातळीची आसने: ही आसने अधिक आव्हानात्मक आहेत आणि त्यात अधिक शक्ती आणि लवचिकता आवश्यक आहे. यात त्रिकोणासन, वीरभद्रासन आणि भुजंगासन यासारख्या आसनांचा समावेश होतो.
• उन्नत पातळीची आसने: ही आसने अतिशय आव्हानात्मक आहेत आणि त्यांना खूप शक्ती, लवचिकता आणि संतुलन आवश्यक आहे. यात शीर्षासन, वृश्चिकासन आणि पद्मासन यासारख्या आसनांचा समावेश होतो.

आसन मार्गाचा सराव करण्याचे फायदे:

आसने स्नायू मजबूत करतात, लवचिकता वाढवतात, संतुलन आणि समन्वय सुधारतात आणि शरीराची मुद्रा सुधारतात. तसेच तणाव, चिंता आणि नैराश्य कमी करण्यास मदत करतात. ते एकाग्रता, स्मरणशक्ती आणि झोपेची गुणवत्ता सुधारण्यास देखील मदत करू शकतात. हे शरीरातील ऊर्जा प्रवाह वाढवण्यास आणि थकवा कमी करण्यास मदत करतात. सर्वात महत्त्वाचे आसने आपल्याला आपल्या शरीराशी आणि मनाशी अधिक जोडण्यास आणि आपल्या क्षमता आणि मर्यादांबद्दल अधिक जागरूक होण्यास मदत करतात.

4. प्राणायाम: श्वासावर नियंत्रण आणि जीवनशक्ती

योग केवळ आसने आणि शारीरिक मुद्रांपेक्षा कितीतरी जास्त आहे; ते शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य साध्य करण्यासाठी एक समृद्ध तंत्रज्ञान आणि जीवनशैली आहे. योगाचा चौथा महत्त्वाचा भाग म्हणजे प्राणायाम, श्वासावर नियंत्रण ठेवण्याची तंत्रे जी शांतता, एकाग्रता आणि ऊर्जा वाढवतात. प्राणायामाचे अनेक प्रकार आहेत, ज्यांना वेगवेगळ्या घटकांवर आधारित वर्गीकृत केले जाऊ शकते:

• श्वासाची लांबी: उज्जायी प्राणायाम, शीतली प्राणायाम आणि भस्त्रिका प्राणायाम यासारख्या श्वासाची लांबी वाढवण्यावर किंवा कमी करण्यावर लक्ष केंद्रित करणारे प्राणायाम.
• श्वासाची गती: कपालभाती प्राणायाम आणि नाडी शोधन प्राणायाम यासारख्या श्वासाची गती वाढवण्यावर किंवा कमी करण्यावर लक्ष केंद्रित करणारे प्राणायाम.
• श्वासावर लक्ष केंद्रित करणे: अनुलोम विलोम प्राणायाम आणि बस्त्रिका प्राणायाम यासारख्या एका नाकपुडीतून श्वास घेणे आणि दुसऱ्यातून सोडणे यावर लक्ष केंद्रित करणारे प्राणायाम.

प्राणायाम मार्गाचा सराव करण्याचे फायदे:

प्राणायाम शरीरातील तणाव हार्मोन्सचे प्रमाण कमी करून आणि शांततेची भावना निर्माण करून तणाव आणि चिंता कमी करण्यास मदत करतो. तसेच मनाला शांत करण्यास आणि एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती सुधारण्यास मदत करू शकतो. प्राणायाम शरीरातील प्राण (जीवन ऊर्जा) वाढवण्यास मदत करू शकतो, ज्यामुळे ऊर्जा आणि स्फूर्ती वाढते. सर्वात महत्त्वाचे प्राणायाम आपल्याला आपल्या श्वासावर आणि शरीरावर लक्ष केंद्रित करण्यास आणि आपल्या अंतर्गत स्वतःशी अधिक जोडण्यास मदत करू शकतो.

5. प्रत्याहार: इंद्रियांचे अंतर्मुखी वळण आणि एकाग्रता

योगाचा सराव करण्यासाठी प्राणायाम जितके महत्त्वाचे आहे तितकेच किंबहुना थोडे अधिकच प्रत्याहार समजावून घेणे महत्त्वाचे आहे. योगाचा पाचवा महत्त्वाचा भाग म्हणजे प्रत्याहार, इंद्रियांचे अंतर्मुखी वळण, जे आपल्याला बाह्य उत्तेजनांपासून विचलित होणे कमी करते आणि आंतरिक मनाकडे केंद्रित करते. प्रत्याहार सराव करण्याचे अनेक मार्ग आहेत:

• इंद्रियांवर लक्ष केंद्रित करणे: डोळे बंद करून श्वासावर, हृदयाच्या ठोक्यावर किंवा शरीरातील इतर संवेदनांवर लक्ष केंद्रित करणे.
• योगासने आणि प्राणायाम सराव करणे: आसने आणि प्राणायाम मन शांत करण्यास आणि बाह्य उत्तेजनांपासून विचलित होण्यास मदत करतात.
• ध्यानाचा सराव करणे: ध्यान आपल्याला एकाग्रता वाढवण्यास आणि मनाला शांत करण्यास मदत करते, ज्यामुळे प्रत्याहार अधिक सहज होतो.
• उजळणी करणे: विशिष्ट नामोच्चार मन शांत करण्यास आणि एकाग्रता वाढवण्यास मदत करू शकतो, ज्यामुळे प्रत्याहार अधिक सहज होतो.

प्रत्याहार मार्गाचा सराव करण्याचे फायदे:

प्रत्याहार आपल्याला बाह्य विचलनांपासून दूर राहण्यास आणि आपल्या मनावर लक्ष केंद्रित करण्यास मदत करते, ज्यामुळे एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती सुधारते. त्यामुळे मन शांत करण्यास आणि तणाव आणि चिंता कमी करण्यास मदत करते. प्रत्याहार आपल्याला आपल्या अंतर्ज्ञानाशी आणि अंतर्मुख आवाजांशी अधिक जोडण्यास मदत करते, ज्यामुळे अंतर्ज्ञान आणि सर्जनशीलता वाढते. प्रत्याहार आपल्याला आपल्या मनावर आणि विचारांवर अधिक जागरूक होण्यास आणि आपल्या आध्यात्मिक प्रवासात प्रगती करण्यास मदत करते.

6. धारणा: एकाग्रतेची कला

धारणा म्हणजे धरून ठेवणे होय, प्राणायाम आणि प्रत्याहार सराव करून तो स्थिर करण्याचा मार्ग होय. योगाचा सहावा महत्त्वाचा भाग म्हणजे धारणा, एकाग्रतेची कला जी मन शांत करते आणि अंतर्दृष्टी प्रदान करते. धारणा सराव करण्याचे अनेक मार्ग आहेत:

• त्रटक: एका वस्तूवर, जसे की मेणबत्तीची ज्वाला किंवा एखाद्या व्यक्तीचा चेहरा, नजर स्थिर करून बसणे.
• मंत्रजप: मंत्र किंवा पवित्र शब्दांचा पुनरावृत्ती करणे.
• आंतरिक ध्वनीवर लक्ष केंद्रित करणे: श्वासाचा आवाज, हृदयाचे ठोके किंवा इतर शरीरातील आवाज यासारख्या अंतर्गत ध्वनीवर लक्ष केंद्रित करणे.
• भावनांवर लक्ष केंद्रित करणे: प्रेम, आनंद किंवा शांतता यासारख्या सकारात्मक भावनांवर लक्ष केंद्रित करणे.

धारणा मार्गाचा सराव करण्याचे फायदे:

धारणा आपल्याला एकाग्र होण्यास आणि विचलनांना टाळण्यास मदत करते, ज्यामुळे एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती सुधारते. धारणा मन शांत करते आणि तणाव आणि चिंता कमी करते. धारणा आपल्याला आपल्या अंतर्मनाशी आणि अंतर्ज्ञानाशी स्पष्टपणे जोडण्यास मदत करते, ज्यामुळे अंतर्दृष्टी आणि सर्जनशीलता वाढते. धारणा आपल्याला आपल्या विचारांवर, भावनांवर आणि अंतर्गत स्वरूपावर अधिक जागरूक होण्यास मदत करते आणि आपल्या आध्यात्मिक प्रवासाचा प्रवास करते.

ध्यान: अंतर्मुख आणि आत्म-साक्षात्काराचा मार्ग

ध्यान हे मनाला स्थिर करण्यासाठी आणि बाह्य घटकापासून आंतरिक केंद्राकडे वळविण्यासाठी गरजेचे आहे. योगाचा सातवा महत्त्वाचा भाग म्हणजे ध्यान, जी आपल्याला मन शांत करण्यास, एकाग्रता वाढवण्यास आणि अंतर्दृष्टी प्राप्त करण्यास मदत करते. ध्यान अनेक प्रकारे केले जाऊ शकते:

• शा‍ब्दिक ध्यान: मंत्र किंवा पवित्र शब्दांचा पुनरावृत्ती करणे.
• विपश्यना ध्यान: श्वास, शरीरातील संवेदना किंवा विचारांसारख्या वस्तूंवर लक्ष केंद्रित करणे.
• ट्रान्सेंडंटल ध्यान: एका विशिष्ट वस्तूवर किंवा मंत्रावर लक्ष केंद्रित करून मनाला शांत अवस्थेत घेऊन जाणे.
• योग निद्रा: शवासनासारख्या विश्रांतीच्या स्थितीत शांत आणि जागरूक अवस्थेत प्रवेश करणे.

ध्यान मार्गाचा सराव करण्याचे फायदे:

ध्यान मन शांत करते आणि तणाव आणि चिंता कमी करते. त्यामुळे आपल्याला अधिक एकाग्र होण्यास आणि विचलनांना टाळण्यास मदत करते, ज्यामुळे एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती सुधारते. ध्यान आपल्याला आपल्या विचारांवर, भावनांवर आणि अंतर्गत स्वरूपावर अधिक जागरूक होण्यास मदत करते आणि स्वतःला अधिक चांगल्या प्रकारे स्वीकारण्यास प्रोत्साहित करते. ध्यान आपल्याला आपल्या अंतर्मनाशी आणि अंतर्ज्ञानाशी अधिक जोडण्यास मदत करते, ज्यामुळे सर्जनशीलता आणि अंतर्ज्ञान वाढते. ध्यान आपल्याला आपल्यापेक्षा मोठ्या गोष्टीशी जोडण्यास आणि आध्यात्मिक जागरूकता आणि शांतीची भावना अनुभवण्यास मदत करते.

8. समाधी: आत्म-साक्षात्काराचे शिखर

योग केवळ आसने, श्वासावर नियंत्रण आणि ध्यान यापेक्षा कितीतरी जास्त आहे; ते शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य साध्य करण्यासाठी आणि आत्म-साक्षात्कार प्राप्त करण्यासाठी एक समृद्ध तत्त्वज्ञान आणि जीवनशैली आहे. योगाचा अंतिम टप्पा म्हणजे समाधी, एक अशी अवस्था जिथे मन पूर्णपणे शांत होते आणि आपण आपल्या सारण्याशी पूर्णपणे एकात्म होतो. समाधी अनेक प्रकारे प्राप्त केली जाऊ शकते, परंतु काही सामान्य मार्ग आहेत:

• राजयोग: राजयोग हा आठ अंगांचा मार्ग आहे जो समाधी प्राप्त करण्यासाठी शिस्त आणि आत्म-अनुशासनावर केंद्रित आहे.
• कर्मयोग: कर्मयोग निःस्वार्थ कर्म करण्यावर आणि कर्मफलाशी न जोडण्यावर केंद्रित आहे. योग्य कर्म करून, आपण मन शुद्ध करू शकतो आणि समाधीची तयारी करू शकतो.
• ज्ञानयोग: ज्ञानयोग ज्ञानावर आणि सत्याच्या शोधावर केंद्रित आहे. आत्म-साक्षात्कार आणि समाधी प्राप्त करण्यासाठी आपण आपल्या खऱ्या स्वरूपाबद्दल जाणून घेणे आवश्यक आहे.
• भक्तियोग: भक्तियोग ईश्वरावरील प्रेमावर आणि भक्तीवर केंद्रित आहे. तीव्र भक्तीद्वारे, आपण मन शुद्ध करू शकतो आणि समाधीची अवस्था प्राप्त करू शकतो.

समाधी मार्गाचा सराव करण्याचे फायदे:

समाधी ही मानवी जीवनाची सर्वोच्च अवस्था आहे आणि ती पूर्ण आनंद आणि शांती प्रदान करते. समाधीमध्ये, आपण आपल्या मनावर आणि विचारांवर पूर्ण नियंत्रण प्राप्त करतो. समाधी हे मोक्षाचे साधन आहे, जे जन्माचा-मृत्युचा चक्र मोडण्यास आणि अनंत आनंद प्राप्त करण्यास मदत करते. समाधीमध्ये, आपल्याला सर्व ज्ञान आणि समज प्राप्त होते.

योग आणि आरोग्य

योग हा शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी एक उत्तम साधन आहे हे जगभरातील अनेक लोकांना माहीत झालेले आहे. पण योगाचा आपल्या सामाजिक, नैतिक आणि भावनिक आरोग्यावरही सकारात्मक प्रभाव पडतो.

मानसिक आरोग्य: योगासने, प्राणायाम आणि ध्यान यांचा सराव केल्याने तणाव आणि चिंता कमी होण्यास मदत होते. योगामुळे मेंदूमध्ये एंडोर्फिनचे स्राव होते, ज्यामुळे शांतता आणि आनंदाची भावना निर्माण होते. योगासने आणि प्राणायाम यामुळे रक्तप्रवाह वाढतो आणि मेंदूला अधिक ऑक्सिजन पुरवठा होतो. यामुळे एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती सुधारण्यास मदत होते. योगासने आणि ध्यान यामुळे नैराश्य आणि नैराश्याची लक्षणे कमी होण्यास मदत होते. योगामुळे आत्मसन्मान आणि आत्मविश्वास वाढतो.

सामाजिक आरोग्य: योगाभ्यासामुळे सहानुभूती, करुणा आणि इतरांशी संवाद साधण्याची क्षमता यांसारख्या सामाजिक कौशल्यांचा विकास होण्यास मदत होते. योगामुळे आपण स्वतःला आणि इतरांना अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत होते. यामुळे कुटुंब आणि मित्रांसोबतचे संबंध सुधारण्यास मदत होते. योगाभ्यासामुळे समान विचारसरणीच्या लोकांशी भेटण्याची आणि नवीन मित्र बनवण्याची संधी मिळते. यामुळे एकटेपणा आणि सामाजिक अलगाव कमी होण्यास मदत होते.

नैतिक आणि भावनिक आरोग्य: योगामुळे आपल्या विचार, भावना आणि कृतींबद्दल अधिक जागरूक होण्यास मदत होते. यामुळे स्वतःला स्वीकारणे आणि प्रेम करणे शिकण्यास मदत होते. योगासने आणि प्राणायाम यांचा सराव केल्याने आत्म-नियंत्रण आणि शिस्त सुधारण्यास मदत होते. योगामुळे जीवनाकडे अधिक सकारात्मक दृष्टीकोनातून पाहण्यास आणि आपल्याकडे असलेल्या गोष्टींबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्यास मदत होते.

समारोप:

योग हा आपल्या सर्व प्रकारच्या आरोग्यासाठी एक उत्तम मार्ग आहे. नियमित योगाभ्यासामुळे आपल्या मानसिक, सामाजिक, नैतिक आणि भावनिक आरोग्यावर सकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. योगासने स्नायू मजबूत करतात, लवचिकता वाढवतात आणि शरीराचे संतुलन आणि समन्वय सुधारतात. योग तणाव, चिंता आणि नैराश्य कमी करण्यास मदत करतो. एकाग्रता, स्मरणशक्ती आणि झोपेची गुणवत्ता सुधारण्यासही ते मदत करू शकते. योग आत्म-जागरूकता आणि आत्म-साक्षात्काराला प्रोत्साहन देतो. शांतता आणि आनंदाची भावना निर्माण करण्यासही ते मदत करू शकते. आंतरराष्ट्रीय योग दिवस हा योगाचा सराव सुरू करण्यासाठी आणि तुमच्या जीवनात त्याचे अनेक फायदे अनुभवण्यासाठी एक उत्तम दिवस आहे.

(सर्व चित्रे आणि इमेजेस google वरून साभार)

संदर्भ:

Butera, Kristen and Elgelid, Staffan (2015). Yoga Therapy: A Personalized Approach for Your Active Lifestyle, Human kinetics

Majewski, Lee and Bhavanani, A. B. (2020). Yoga Therapy as a Whole-Person Approach to Health, Singing Dragon

Mohan, A. G. (2004). Yoga Therapy: A Guide to the Therapeutic Use of Yoga and Ayurveda for Health and Fitness, Shambhala Publications Inc

Robertson, Laurie Hyland and Finlayson, Diane (2021). Yoga Therapy Foundations, Tools, and Practice: A Comprehensive Textbook, Singing Dragon

Stephens, M. (2017). Yoga Therapy: Foundations, Methods, and Practices for Common Ailments, North Atlantic Books