जेनी | Genie – A case of Language Development

 जेनी | Genie – A case of Language Development  

जेनी (Genie) ही 1970 मध्ये उपेक्षित, एकाकी आणि दुर्लक्षित अवस्थेत सापडलेल्या 13 वर्षाच्या एका लहान मुलीची केस, जी तिच्या बालपणाचा बहुतांश काळ गंभीरपणे उपेक्षित आणि एकाकी घालविल्यामुळे भाषा आणि मानवी विकासाच्या महत्त्वाच्या काळाविषयी अमूल्य माहिती मिळाली आहे. जेनीला 13 व्या वर्षी शोधण्यात आले, तिला आयुष्यभर एका छोट्या खोलीत बंदिस्त ठेवण्यात आले होते, त्यादरम्यान मानवी संवाद फारच कमी होता त्यामुळे त्याच्या कानावर कोणतीच भाषा पडली नाही. जेनीला या परिस्थितीतून वाचवण्यात आले तेव्हा तिला भाषा बोलता येत नव्हती आणि तिने तिच्या वयाला न शोभणारे सामाजिक, भावनिक आणि बोधनिक वर्तन दर्शवले होते. संशोधक आणि मानसशास्त्रज्ञांनी जेनीचा व्यापक अभ्यास केला, ज्यामुळे अत्यंत एकाकीपणाचा भाषा आणि बोधनिक विकासावर होणारा परिणाम समजून घेण्यात यशस्वी झाले. ही केस प्रारंभिक भाषा संपर्काचे महत्त्व दर्शविते, तसेच यामुळे जेनीच्या उपचारदरम्यान  आणि दीर्घकालीन काळजीबाबत महत्त्वाचे नैतिक प्रश्न देखील उपस्थित झाले.

पार्श्वभूमी

जेनी (काल्पनिक नाव) चा जन्म 1957 मध्ये आर्केडिया, कॅलिफोर्निया येथे झाला. तिच्या वडिलांचा असा विश्वास होता की ती मानसिकदृष्ट्या विकलांग आहे, त्यामुळे तिला लहानपणी म्हणजे दीड वर्षाची असल्यापासूनच गंभीर एकाकीपणात ठेवले गेले आणि तिच्यावर बंधने घालण्यात आली त्यामुळे ती सर्वच गोष्टीपासून दुर्लक्षित राहिली. जेनीने तिचे बहुतांश बालपण हे एका छोट्या अंधाऱ्या खोलीत घालविलेले होते, जिथे तिला बांधून ठेवले जात असे आणि तिच्याशी क्वचितच बोलले जात असे किंवा इतरांशी संवाद साधण्याची संधी दिली जात नव्हती. तिला अत्यंत कमी प्रमाणात अन्न दिले जात असे आणि तिला जवळजवळ सर्वच वेदनिक अनुभावापासून वंचित ठेवण्यात आलेले होते, त्यामुळे कोणतेही शब्द तिच्या कानावर पडत नव्हते. जेव्हा तिला 13 व्या वर्षी समाजसेवा विभागाने शोधून काढले तेव्हा जेनीला कोणतीच भाषा बोलता येत नव्हती आणि ती गंभीरपणे कुपोषित आणि सामाजिकदृष्ट्या एकाकी होती.

तिला वाचवल्यानंतर, जेनी ही मानसशास्त्रज्ञ आणि भाषाशास्त्रज्ञांच्या गहन अभ्यासाचा विषय बनली, ज्यांना तिच्या उपेक्षेचा परिणाम समजून घेण्यात रस होता. संशोधकांना आशा होती की जेनी सोबत काम करून ते हे समजू शकले की भाषा संपादन महत्त्वाच्या काळानंतर शिकली जाऊ शकते का, कारण सिद्धांत असे सांगत होते की लहानपणी मेंदू भाषा शिकण्यासाठी सर्वात सक्षम असतो. तिच्यावर प्रयत्न करून देखील जेनीने पूर्णपणे सामान्य भाषिक कौशल्ये शिकली नाही, पण तिने काही शब्द शिकले आणि छोटी-छोटी वाक्ये तयार तयार करायला शिकली.

 केसचे मानसशास्त्रीय मूल्यांकन

जेनीची केस अनेक कारणांमुळे महत्त्वाची आहे. प्रथम, यामुळे मानवी विकासावर गंभीर सामाजिक आणि भाषिक उपेक्षेचा परिणाम अभ्यास करण्याची अभूतपूर्व संधी मिळाली. जेनीच्या केसने महत्त्वाच्या काळाच्या सिद्धांताला समर्थन दिले आहे, ज्यात म्हटले आहे की, भाषेच्या संपादनासाठी एक मर्यादित मानवी विकासाचा टप्पा आहे आणि हा टप्पा ओलांडल्यास भाषिक क्षमतेत कायमस्वरूपी घट होऊ शकते. जेनी काही शब्दसंग्रह आणि साध्या वाक्यरचना शिकण्यात सक्षम झाली, परंतु तिच्या भाषेचा विकास तिच्या वयाच्या मुलांच्या तुलनेत खूप दूर होता, आणि ती कधीही पूर्ण भाषिक प्रावीण्य प्राप्त करू शकली नाही.

भाषा विकासाच्या व्यतिरिक्त, जेनीच्या केसने गंभीर एकाकीपणाच्या व्यापक बोधनिक आणि सामाजिक परिणामांवर देखील प्रकाश टाकला. तिने जंगली मुलांच्या सामान्य वर्तनाचा अनुभव घेतला, जसे की सामाजिक नियमांचा अभाव, नातेसंबंध निर्माण करण्यात अडचण, आणि मर्यादित भावनिक अभिव्यक्ती. या केसने सामान्य बोधनिक आणि भावनिक विकासासाठी प्रारंभिक सामाजिक संवाद आणि अनुभवांचे महत्त्व अधोरेखित केले.

तथापि, जेनीच्या संशोधन आणि उपचारांदरम्यान देखील महत्त्वाचे नैतिक मुद्दे उपस्थित केले. जेनीला घरात अत्याचार सहन करावा लागला तेथून सुटका झाल्यानंतर, जेनीला विविध सामाजिक संस्था आणि संशोधन स्थळांमध्ये ठेवण्यात आले, जिथे तिला आणखी अस्थिरता आणि काही प्रकरणांमध्ये अतिरिक्त अत्याचार सहन करावा लागला. टीकाकारांनी असा दावा केला आहे की जेनीवर केलेल्या अभ्यासावर जास्त लक्ष केंद्रित केले गेले, तिच्या कल्याणावर कमी लक्ष दिले गेले, आणि त्यामुळे वैज्ञानिक चौकशी आणि नैतिक जबाबदारी यांच्यातील संतुलन साधण्यात अपयश आले. त्याचे एक उदाहरण, सुसान कर्टिस ही एक अमेरिकन कॅलिफोर्निया विद्यापीठात भाषाशास्त्रज्ञ आहे. तिचा Ph.D. चा प्रबंध (1976) जेनीच्या भाषा विकासाच्या अभ्यासावर केंद्रित होता. तिला मार्गदर्शन करणारी विक्टोरिया फ्रॉमकिन हीने जेनीची केस हाताळली होती.

केसचा प्रभाव

जेनीच्या केसचा भाषा संपादन, विकास आणि सामाजिक एकाकीपणाच्या परिणामांवर दीर्घकालीन प्रभाव आहे. जेनीच्या केसने महत्त्वाच्या काळाच्या सिद्धांतासाठी अनुभवजन्य पुरावा प्रदान केले आहे, ज्यामुळे हे सूचित होते की लहानपणी भाषा शिकण्यासाठी महत्त्वपूर्ण वेळ आहे आणि या काळात उपेक्षा निर्माण झाल्यास कधीही भरून न निघणारा तोटा निर्माण होऊ शकतो. तिच्या केसने पर्यावरणीय घटकांचा बोधनिक आणि सामाजिक विकासावर होणाऱ्या परिणामांवर व्यापक चर्चा करण्यास देखील हातभार लावला, ज्यामुळे बालविकास, शिक्षण, आणि पुनर्वसनावरील संशोधनावर परिणाम झाला.

शिवाय, जेनीच्या केसने संशोधनाच्या नैतिकतेवरील चर्चेत मध्यवर्ती संदर्भबिंदू म्हणून स्थान मिळवले आहे. तिच्या उपचारांवरील नैतिक विवाद आणि संशोधनाच्या पुढे तिच्या कल्याणाला महत्त्व न दिल्यामुळे मानसिक संशोधनात अधिक कठोर नैतिक मार्गदर्शक तत्त्वे स्वीकारली गेली आहेत, विशेषत: अपवादा‍त्मक लोकांसोबत काम करताना.

(सर्व चित्रे आणि इमेजेस google वरुन साभार)

संदर्भ:

Fromkin, Victoria, Krashen, S., Curtiss, S., Rigler, D., & Rigler, M. (1974). The development of language in Genie: A case of language acquisition beyond the “critical period.” Brain and Language, 1(1), 81-107.

Curtiss, S. (1977). Genie: A psycholinguistic study of a modern-day "wild child". Academic Press.

Schustack, M. W., & Anderson, C. A. (1979). The linguistic isolation and the brain: The case of Genie. Psychological Bulletin, 86(3), 572-579.

Rymer, R. (1992). Genie: A scientific tragedy. The New Yorker. Retrieved from https://www.newyorker.com/magazine/1992/04/13/genie-a-scientific-tragedy

Rymer, R. (1993). Genie: An abused child's flight from silence. HarperCollins.

Shur, S. (2006). The ethics of research on vulnerable populations: The case of Genie. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(3-4), 225-237.