सेपिओसेक्सुअल | Sapiosexual

 

सेपिओसेक्सुअल | Sapiosexual

"3 इडियट्स" या चित्रपटातील करीना कपूर द्वारा साकारलेलं पिया हे पात्र. तिला तिच्या पार्टनरच्या ज्ञानात आणि विचारसरणीत जास्त रस आहे. ती रणछोडदास श्यामलाल चांचड (आमिर खान) याच्याकडे आकर्षित होते, कारण त्याची बौद्धिक क्षमता आणि स्वाभाविक ज्ञान तिच्यासाठी महत्त्वाचे ठरते. जरी तो आणि त्याचे मित्र तिच्या वडिलांना (Virus) छळत असले तरीही.

“दिल चाहता है” या चित्रपटातील सिद्धार्थला (अक्षय खन्ना) ताऱाप्रती (डिंपल कपाडिया) केवळ शारीरिक आकर्षण नाही, तर तिच्या जीवनातील अनुभवांमुळे आणि तिच्या मानसिक स्थैर्यामुळे त्याचं तिच्याकडे ओढा वाढतो. तारा ही एक परिपक्व, अनुभवी आणि बौद्धिकरीत्या समृद्ध महिला आहे. सिद्धार्थ तिच्या जीवनातील संघर्ष आणि तिच्या दृष्टिकोनामुळे तिच्याशी जोडला जातो, जे एक सेपिओसेक्सुअल आकर्षणाचे उदाहरण आहे.

बाह्य सौंदर्य हे तर अल्पकाळ टिकणारे असते, परंतु बुद्धीचे तेज सदैव चमकत राहते. खरे आकर्षण बुद्धीचे असते. बाह्य रूपाची आकर्षकता क्षणिक असू शकते, पण बुद्धिमत्ता, ज्ञान आणि विचार हे स्थायी आणि कालातीत असतात. वरील दोन चित्रपटातील प्रसंगातून आपणास सेपिओसेक्सुअल्सच्या दृष्टिकोनातून काय आकर्षक असू शकते हे समजले, कारण ती बुद्धी आणि विचारांची महत्ता अधोरेखित करते. मग सेपिओसेक्सुअल म्हणजे काय?

सेपिओसेक्सुअल

‘सेपिओसेक्सुअल’ (sapiosexual) हा शब्द लॅटिन शब्दांवरून आला आहे—‘सेपियन’ (sapien) म्हणजे बुद्धिमान, आणि ‘सेक्सुॲलिस’ (sexualis) म्हणजे लैंगिकता. याचा अर्थ म्हणजे “बुद्धिमत्ता किंवा बौद्धिक आकर्षणावर आधारित लैंगिक आकर्षण” हे एक अद्वितीय आणि वेगळ्या प्रकारचे आकर्षण आहे. जरी ‘सेपिओसेक्सुअल’ हा शब्द लैंगिकतेच्या जगात तुलनेने नवीन असला, तरी सोशल मीडियावर आणि इतर ऑनलाइन मंचांवर याचा वारंवार उल्लेख होतो. सेपिओसेक्सुअल असणाऱ्या व्यक्तीसाठी, दुसऱ्या व्यक्तीची बुद्धिमत्ता लैंगिक आकर्षण किंवा उत्तेजना निर्माण करते, आणि कोणताही लिंग किंवा वय असलेली व्यक्ती स्वतःला सेपिओसेक्सुअल म्हणून ओळखू शकते. उदाहरणार्थ, एखादी व्यक्ती समलिंगी आणि सेपिओसेक्सुअल असू शकते, स्त्री आणि सेपिओसेक्सुअल असू शकते, किंवा ट्रान्स आणि सेपिओसेक्सुअल असू शकते. थोडक्यात  सेपिओसेक्सुअल यामध्ये लिंगभाव आणि वय याचे बंधन नसते.

मेरियम-वेबस्टरने 2004 मध्ये या शब्दाचा पहिला वापर केला होता. संशोधनानुसार, 18 ते 35 वयोगटातील 1% ते 8% लोक सेपिओसेक्सुअल असू शकतात. सेपिओसेक्सुअल्सच्या संकल्पनेत 'स्मार्टनेस' किंवा 'बुद्धिमत्ता' हा प्रेमाचा आणि आकर्षणाचा मुख्य घटक मानणं या विचारातून याचा जन्म झाला आहे. हा शब्द जास्त प्रमाणात 21व्या शतकाच्या सुरुवातीला वापरात आला आणि त्याच्या वापरामुळे अनेक लोकांना बुद्धिमत्ता आणि आकर्षण याच्या संबंधांवर विचार करण्याची प्रेरणा मिळाली.

सेपिओसेक्सुअल Vs. डेमिसेक्सुअल

सेपिओसेक्सुअलिटी आणि डेमिसेक्सुअलिटी यांची अनेकदा गल्लत होते, कारण या ओळख असलेल्या व्यक्ती सुरुवातीला इतरांच्या दिसण्याला फारसे महत्त्व देत नाहीत. मात्र, या दोघांमध्ये काही ठळक फरक आहेत. डेमिसेक्सुअलिटी अशा लोकांचे वर्णन करते जे फक्त एखाद्या व्यक्तीशी भावनिक नाते तयार केल्यानंतर लैंगिक आकर्षण अनुभवतात. याउलट, सेपिओसेक्सुअल्स प्रभावी बुद्धिमत्तेने आकर्षित होऊ शकतात, जरी त्यांनी आधी भावनिक नाते निर्माण केले नसेल तरीही.

सेपिओसेक्सुअल Vs. ग्रेसेक्सुअल

जेव्हा एखादी व्यक्ती ग्रेसेक्सुअल असते, तेव्हा ती व्यक्ती कोणाशी तरी लैंगिक संबंध ठेवू शकते, पण त्यांना लैंगिक इच्छेची खऱ्या अर्थाने गरज नसते. तसेच, डेमिसेक्सुअल्सप्रमाणे, ग्रेसेक्सुअल्सही एखाद्या व्यक्तीशी भावनिक बंध तयार होईपर्यंत रोमँटिक आकर्षण अनुभवत नाहीत. ग्रेसेक्सुअल्स आणि सेपिओसेक्सुअल्स यांच्यात फरक असा आहे की ग्रेसेक्सुअल्सला दुसऱ्या व्यक्तीच्या बुद्धिमत्तेचे आकर्षण असतेच असे नाही. तसेच, ते सामान्यतः लैंगिक उत्तेजना अनुभवत नाहीत.

सेपिओसेक्सुअल असण्याची काही चिन्हे

जरी कोणतीही व्यक्ती सेपिओसेक्सुअल असू शकते, तरीही अनेक लोकांना हा शब्द माहीत नसतो. तुम्ही सेपिओसेक्सुअल आहात का हे ठरवण्याचा निश्चित मार्ग नसला तरी, काही चिन्हे आहेत त्यावरून तुम्ही हे ठरवू शकता. तुम्ही सेपिओसेक्सुअल असू शकण्याची काही चिन्हे म्हणजे:

• एखादी व्यक्ती आकर्षक वाटते, विशेषतः त्याचं लिहिण असो की बोलण (व्यक्त होण).
• TED टॉक्स सारखे कार्यक्रम ऐकताना आपणास याची अनुभूती येत असते.
• कोणासोबत गहन विचारांची चर्चा करणे तुम्हाला प्रणयासारखे वाटते.
• एखाद्याचे दृष्टिकोन तुमच्यासाठी त्यांच्या दिसण्यापेक्षा महत्त्वाचे असतात.
• क्षुल्लक संभाषणात अजिबात रस नसतो.
• तुम्हाला माहिती असतं की "स्मार्ट" असणं म्हणजे केवळ ज्ञान नव्हे.
• आपण समोरच्याच्या credentials ने प्रभावित होत नाही, पण त्याच्या credentials कधीच न सांगण्यावर प्रभावित होता.
• जेव्हा तुम्ही तुमच्या जोडीदाराला एखाद्या गोष्टीवर बोलताना पाहता, ज्यात ते निष्णात आहेत, तेव्हा तुम्हाला आकर्षण वाटते.
• तुम्हाला तुमच्या जोडीदाराला नवीन गोष्टी शिकवायला आवडतात.
• इतरांमध्ये ‘अभ्यासू’  किंवा ‘पुस्तकी किडा’ अशा व्यक्ती तुम्हाला नेहमीच आकर्षित करतात.
• व्याकरणातील चुका तुम्हाला आवडत नाहीत, तुम्हाला खात्री करता की तुम्ही डेट करत असलेली व्यक्ती तुम्हाला SMS करताना व्याकरणदृष्ट्या योग्य वाक्यांचा वापर करते.

सेपिओसेक्सुअॅलिटी नातेसंबंधांवर कशी परिणाम करते

सेपिओसेक्सुअल असणे किंवा सेपिओसेक्सुअल जोडीदार असणे आपल्या नात्यावर अनेक प्रकारे परिणाम करू शकते. उदाहरणार्थ, गहन चर्चांमध्ये सहभागी होणे आणि इतर बौद्धिक दृष्ट्या प्रेरक उपक्रमांमध्ये सामील होणे, हे एकमेकांशी जोडले जाण्याचे मुख्य साधन असू शकते. आपले नातेसंबंध, मित्र किंवा प्रियजनांच्या नात्यांपेक्षा वेगळे असू शकते, परंतु स्वत:साठी आणि आपल्या ओळखीबद्दल प्रामाणिक राहणे महत्वाचे आहे. सेपिओसेक्सुअॅलिटी रोमँटिक नात्यांवर खालील प्रकारे परिणाम करू शकते:

बौद्धिक उपक्रमांद्वारे बंध निर्माण होणे: जर तुमचा जोडीदार सेपिओसेक्सुअल असल्याचे ओळखल्यास, तर नात्यात ते मानसिकदृष्ट्या प्रेरक उपक्रमांना प्राधान्य देऊ शकतात. जरी हे इतर प्रकारच्या निकटतेच्या जागी येऊ शकते, तरी या पद्धतीने नातेसंबंध सामायिक करणे आपला बंध दृढ करण्यास मदत करेल. जर आपण सेपिओसेक्सुअल असाल, तर तुमच्या जोडीदाराला याची कल्पना द्या जेणेकरून त्यांना तुमच्या नात्यात योग्य महत्त्व आणि प्रशंसा मिळेल.

"स्मार्ट" दिसण्याचा दबाव: जर आपला जोडीदार जाणत असेल की तुम्ही सेपिओसेक्सुअल आहात, तर त्यास तुमचे प्रेम टिकवण्यासाठी असामान्य बुद्धिमत्तेचे प्रदर्शन करणे आवश्यक आहे असे त्यांना वाटू शकते. जसे काही जोडपे शारीरिक दृष्ट्या स्वत:मध्ये सुधारणा करण्याचा प्रयत्न करतात, तसेच काहीजण आपली बौद्धिक क्षमता वाढवण्याचा प्रयत्न करू शकतात.

वेगळे आकर्षणाचे घटक: प्रत्येक व्यक्तीचे आकर्षणाचे घटक त्यांच्यासाठी अद्वितीय असतात, त्यांच्या लैंगिकतेशी संबंधित असले तरी. सेपिओसेक्सुअल व्यक्तींसाठी हे घटक त्यांच्या जोडीदाराच्या शारीरिकतेपेक्षा त्यांच्या बुद्धिमत्तेकडे अधिक लक्ष केंद्रित करतात. उदाहरणार्थ, फ्लर्टिंग किंवा 'डर्टी टॉक' ऐवजी बौद्धिक चर्चा असू शकते. सुरुवातीला हे थोडे वेगळे वाटू शकते, परंतु सेपिओसेक्सुअल जोडीदारासोबतच्या नात्याचा हा एक महत्वाचा भाग असू शकतो.

नाती हळूहळू विकसित होतात: एखाद्या व्यक्तीची बौद्धिक क्षमता समजायला त्यांच्या शारीरिक आकर्षणापेक्षा अधिक वेळ लागू शकतो, त्यामुळे सेपिओसेक्सुअल्समध्ये नाते हळूहळू विकसित होणे सामान्य आहे. सेपिओसेक्सुअल्स आकर्षण हळूहळू विकसित करतात कारण ते त्यांच्या जोडीदाराबद्दल अधिक शिकतात. त्यामुळे, जर तुम्ही सेपिओसेक्सुअल जोडीदारासोबत असाल, तर तुमचे नाते आधीच्या नात्यांपेक्षा संथ गतीने विकसित होत असल्यास काळजी करू नका.

इतरांना समजणे अवघड जाऊ शकते: प्रत्येक व्यक्ती वेगळी असते आणि प्रत्येकाचे आकर्षणाचे कारण भिन्न असते हे समजण्यासारखे आहे, तरीही सेपिओसेक्सुअल व्यक्तींना त्यांच्या लैंगिकतेबद्दल लोकांकडून टीका सहन करावी लागू शकते. मित्र आणि कुटुंबीय जे याबद्दल समजून घेत नाहीत, ते कधीकधी अशा प्रकारे प्रश्न विचारू शकतात ज्यामुळे दुखावले जाऊ शकते, जरी ते अनवधानाने असेल तरीही. याशिवाय, सेपिओसेक्सुअल्स त्यांच्या जोडीदाराच्या शारीरिक आकर्षणाकडे फारसे लक्ष देत नाहीत. काहींना, विशेषत: जे पहिल्यांदा सेपिओसेक्सुअल जोडीदाराबरोबर आहेत, यामुळे नकारात्मकता जाणवू शकते.

समारोप

21व्या शतकातील मानसिकतेच्या आधुनिक बदलांमुळे आणि विविधता स्वीकारण्याच्या प्रवृत्तीनुसार हा शब्द लोकप्रिय झाला. बुद्धिमत्ता वाचण्याचा किंवा समजून घेण्याचा समृद्ध अनुभव एका व्यक्तीला जास्त आकर्षित करू शकतो, हा विचार या संकल्पनेच्या मूळात आहे. त्यामुळे जीवनात आपण कशाला अधिक महत्त्व देतो यावरून प्रेमाची, आकर्षणाची आणि प्रणयाची व्याख्या करता येते.

(सर्व चित्रे आणि इमेजेस google वरून साभार)

संदर्भ:

Bidkar, Sheetal; Khandelwal, A. and Khandelwal, Sonal (2016). Sapiosexuality – an unexplored phenomenon, Indian Journal of Mental Health, 3(3), 351-355

Gignac, G. E., Darbyshire, J., & Ooi, M. (2018). Some people are attracted sexually to intelligence: A psychometric evaluation of sapiosexuality. Intelligence, 66, 98–111.

Raab, Diana (2014). Sapiosexuality: What Attracts You to a Sexual Partner? Psychology Today